Από τα αγαπημένα του αρχείου μου.




Εκείνη τη βροχερή φθινοπωριάτικη μέρα μπήκα βιαστικός και μισοβρεγμένος σε ένα από τα διακεκριμένα βιβλιοπωλεία της συμπρωτεύουσας. Ήθελα να αγοράσω ένα καλό ελληνικό λεξικό, δώρο στον ανιψιό μου που γιόρταζε. Σκέφτηκα πως ένα βιβλίο είναι μια καλή επένδυση και ήμουν σίγουρος ότι σε αυτό το κατάστημα θα εύρισκα αυτό που ήθελα. Την προτεραία είχα ρωτήσει τους φίλους φιλόλογους, να μου δώσουν σχετικές πληροφορίες και εκείνοι μου πρότειναν  πολύτομες εκδόσεις. Το παιδί πάει πρώτη Λυκείου, τους λέω, και του φτάνει ένα επίτομο λεξικό, αρκεί να είναι καλό. Συμφωνήσαμε να πάρω το "Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής" του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη από τις εκδόσεις του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Με αυτές τις σκέψεις μπήκα στο κατάστημα και αφού σκούπισα τα βροχόνερα από τα γυαλιά και τη φαλάκρα μου πλησίασα την προθήκη με τα λεξικά. Είδα το λεξικό που μου σύστησαν και το πήρα στο χέρι. Εκ πρώτης όψεως μου φάνηκε κάπως μεγάλο και βαρύ, και σκέφτηκα πως δεν είναι για τα μέτρα του. Να όμως που το ξεφύλλισα και μου άρεσε ο τρόπος παρουσίασης των λημμάτων. Καλή δουλειά. Δέκα φιλόλογοι καθηγητές πάσχιζαν επί δέκα χρόνια να το ολοκληρώσουν.
- Μπορώ να σας βοηθήσω; Μου λέει ένας νεαρός υπάλληλος.
- Ψάχνω για ένα καλό ελληνικό λεξικό, του λέω.
- Το καλύτερο είναι του Μπαμπινιώτη, μου λέει.
- Αυτό που αποκαλεί Βούλγαρους τους οπαδούς του ΠΑΟΚ; Του λέω.
- Ε, μην υπερβάλλετε κύριε, μου λέει.

Το "κύριε" φαίνεται πως με κολάκεψε και άρχισα να συζητώ μαζί του πάνω σε θέματα ετυμολογίας και άλλων τινών για τη γλώσσα. Αμέσως φάνηκε πως ήθελε να υποβαθμίσει την ελληνική γλώσσα, αρχικά με κάποιες ήπιες φράσεις, οι οποίες όμως ολοένα γίνονταν πιο δηκτικές και ειρωνικές. Χαρακτήρισε μάλιστα την ελληνική ως παράγωγο της λατινικής (άκουσον, άκουσον, σαν να λέμε ότι το παιδί γέννησε τη μάνα) και τη θεώρησε "ασθενή" σε σχέση με τις "ισχυρές" ευρωπαϊκές. Μέχρι εκείνη τη στιγμή διατήρησα την ψυχραιμία μου, μολονότι είχα πάρει το ζήτημα στα σοβαρά και έβραζα από μέσα μου. "Πίσω μου σ' έχω Σατανά" σκέφτηκα και για να διασκεδάσω την κατάσταση, άλλαξα θέμα. Τον ρώτησα "τι βαθμό έπαιρνε στα φιλολογικά μαθήματα του γυμνασίου και λυκείου". Εκείνος, σαφώς επαρμένος, έδωσε αμέσως την απάντηση, ότι ποτέ δεν έπεφτε κάτω από 19 και 18. Εγώ αισθάνθηκα μειονεκτικός, γιατί από ό,τι θυμούμαι ποτέ δεν ξεπερνούσα το 13. Έτσι, φάνηκε ότι με νικούσε στα σημεία, μέχρι που μου έδωσε το τελειωτικό χτύπημα ξεστομίζοντας εκείνο το τρομερό, ότι δηλαδή η ελληνική γλώσσα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης τεχνολογίας. Μολονότι σπούδασα και υπηρέτησα στο χώρο των θετικών επιστημών, δεν βρήκα να αντιτάξω ένα σοβαρό επιχείρημα. Ίσως γιατί δίνω μεγαλύτερη σημασία στον στοχασμό και λιγότερη στα επιτεύγματα της τεχνολογίας. Χαιρέτησα απότομα και έφυγα χωρίς να αγοράσω λεξικό. Καθώς γύρισα στο σπίτι στενοχωρημένος και ομολογώ αρκετά πληγωμένος, κάθισα στο γραφείο, ακούμπησα τα χέρια μου στους κροτάφους και προσπάθησα να αυτοσυγκεντρωθώ, μη τυχόν και κατεβάσω κάποια ιδέα. Τίποτε. Ύστερα από ώρα σκέφτηκα να ακούσω λίγη μουσική, μήπως ξεκαθαρίσει η σκέψη μου. Καθώς πλησίασα τον ενισχυτή του στερεοφωνικού με τα εξαρτήματά του, εντυπωσιάστηκα από την πληθώρα των "αγγλικών" λέξεων που ήταν γραμμένες επάνω του, λες και τις έβλεπα για πρώτη φορά. Παίρνω χαρτί και μολύβι και γράφω ίσα με 36 λέξεις. Εδώ σας έχω είπα από μέσα μου και αμέσως πήρα τα ειδικά λεξικά που είχα στη διάθεσή μου. Από ό,τι είδα, όλα αυτά τα λεξικά αναφέρονται βιβλιογραφικά στο καλύτερο ετυμολογικό αγγλικό λεξικό Merriam - Webster, επομένως περιλαμβάνουν απόψεις τις οποίες ασπάζονται Άγγλοι γλωσσολόγοι. Ήταν η πρώτη φορά που προσπαθούσα να αναλύσω ετυμολογικά κάποιες αγγλικές λέξεις καθημερινής χρήσης και αφορμή ήταν η μοιραία συνάντησή μου με εκείνο το νεαρό υπάλληλο του βιβλιοπωλείου.

Να λοιπόν πως έχουν τα πράγματα. 1) Pause (παύση), από το ελληνικό παύση. 2) Line (γραμμή, σειρά), από το λίνεος, λινός, λίνον (σχοινί από λινάρι), 3) Stereo, από το στερεός (πρώτο συνθετικό πολλών ξένων λέξεων π.χ. stereophonic), 4) Close (κλείνω) από το κλείνω, διακόπτω, 5) Clear (καθαρός, διαυγής, φωτεινός) από το ρήμα κλύζω (ξεπλένω, καθαρίζω), 6) Program (πρόγραμμα), 7) Phone (φωνή), 8) Filter (φίλτρο), 9) Tuner (τονιστής) από το τονίζω, 10) Auto-, από το "αυτό" (πρώτο συνθετικό πολλών ξένων λέξεων, π.χ. automatic), 11) Memory (μνήμη), από το ομηρικό μερμήρα, μέριμνα (φροντίδα), 12) Station (σταθμός), από το στάση, 13) Frequency (συχνότητα, πυκνότητα), από το φράγνυμι, φράσσω (κλείνω, οχυρώνω, στοιβάζω, πυκνώνω), 14) Digital (δακτυλικός, ψηφιακός), από τα δείξις, δεικνύειν, 15) Synthesizer, από το συνθέτω, 16) Graphic, από το γραφικός, 17) Meter, από το μέτρο. 18) Super (υπέρ), από το (σ)υπέρ, 19) Ballance (ισορροπία), από το βαλλίζω (κινώ, χορεύω), 20) Turbo (στρόβιλος), από το τυρβάζω και τύρβω (θορυβώ, θόρυβος και στρόβιλος), 21) Compact (συμπαγής), από το συμπαγής (όπου con=συν), 22) Selector (επιλογέας, συλλέκτης), από το συλλέγω, 28) Indicator (δείκτης), από το ενδεικνύω, δείχνω.

Οι 28 από τις 36 λέξεις που εξυπηρετούσαν την τεχνολογία είχαν ελληνική προέλευση. Τις πήραν οι ξένοι από τη γλώσσα μας, γιατί δεν είχαν αντίστοιχες και τις προσάρμοσαν στη δική τους. Όσες από αυτές γύρισαν πίσω σε μας, για να τις ξαναχρησιμοποιήσουμε, τις βαφτίσαμε "αντιδάνεια". Δεν
ετυμολογήθηκαν ως ελληνικές οκτώ μόνο λέξεις (open, play, manual, band, equaliser, level, component και volume). Ίσως όμως θα πρέπει κάποιος να ερευνήσει καλύτερα το θέμα, γιατί δεν ξέρετε τι γίνεται.
Έτσι, μου δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστώσω ότι είναι πάρα πολλές οι ελληνικές λέξεις που πέρασαν και καθιερώθηκαν στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Ο ελληνικός λόγος δεν έπαυσε να γονιμοποιεί τον ευρωπαϊκό, όχι μόνο σε επίπεδο επιστήμης και φιλοσοφίας αλλά και σε επίπεδο καθημερινού βίου και τεχνολογίας. Ιδιαίτερα στην επιστήμη, η ελληνική γλώσσα έδωσε πάνω από 27000 λέξεις, οι οποίες αξιοποιήθηκαν διεθνώς, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται σήμερα πάνω από 135.000 ελληνικοί όροι στη διεθνή επιστημονική γλώσσα. Ειδικότερα, το ποσοστό των ελληνικών και ελληνογενών λέξεων, δηλαδή αυτών που δημιουργήθηκαν με ελληνικά γλωσσικά στοιχεία, φθάνει το 53,7% στην Ιατρική,το 58% στη Ζωολογία, το 59% στη Βοτανική και το 44,6% στην τεχνική ορολογία.
Εξάλλου, από το λεξικό Merriam - Webster προκύπτει ότι μεταξύ των 166724 αγγλικών λέξεων της καθομιλουμένης οι 42914 έχουν ελληνική ρίζα. Δηλαδή, στις τέσσερις αγγλικές λέξεις η μία είναι ελληνική. Επί του προκειμένου είναι ενδιαφέρον να τονιστεί, ότι η αγγλική γλώσσα δανείστηκε από την τουρκική μόνο 57 και από τη σλαυική μόνο 34 λέξεις.

Πράγματι, εντυπωσιάζει το γεγονός ότι και το όνομα ακόμη της χώρας των Άγγλων είναι ελληνικής προέλευσης και προέρχεται από τη λέξη "αγκύλος", άποψη η οποία υποστηρίζεται από το αγγλικό ετυμολογικό λεξικό Webster και έχει ως εξής: Στην ιστορική και πολιτισμική περιοχή Holstein, που εκτεινόταν στη χερσόνησο της Γιουτλάνδης στη Βόρεια Γερμανία, υπήρχε η χώρα της αρχαίας φυλής των Αγγλοτευτόνων, η οποία είχε γεωγραφικό σχήμα κυρτό, κεκαμμένο (αγκύλο), εξού και χώρα των Angles αποκαλούνταν. Από την ίδια λέξη προέρχεται το λατινικό Anglia και τα αγγλικά England και English. Επίσης, από τη λέξη "αγκύλος" προκύπτει η λατινική angulus, οι αγγλικές angle (γωνία, αγκιστρώνω), angular (γωνιώδης) κτλ. Αλλά και η λέξη lord (λόρδος), ο γνωστός αγγλικός τίτλος ευγενείας, προέρχεται από τις ελληνικές λόρδωση και λορδός, που σημαίνουν κύρτωση του σώματος προς τα πίσω και κατά συνέπεια κόρδωμα, έπαρση και υπεροψία, όπως ακριβώς συμπεριφέρονται οι λόρδοι.
Η λατινική λέξη portus, η ιταλική και γερμανική porto, η γαλλική και αγγλική port, που σημαίνουν λιμάνι, προέρχονται από τις ελληνικές πείρω και περάω (περνώ), εξού και πόρος (πέρασμα), Πειραιάς κτλ. Από την ίδια ρίζα προέρχονται η ιταλική porta, η γαλλική porte και η αγγλική και γερμανική portal (θύρα). Επομένως, η λέξη πόρτα έχει ξεκάθαρη ελληνική ρίζα και κάθε φορά που την περνάει κανείς πρέπει να σκέφτεται πως είναι αντιδάνειο. Από την ίδια ρίζα επίσης προέρχονται και άλλα παράγωγα, όπως portier (θυρωρός), porche (νάρθηκας), portique (στοά).
Μια άλλη εντυπωσιακή ομάδα αντιδανείων, τα οποία ακροθιγώς έχουν αναφερθεί προηγουμένως, αφορά το ρήμα "βαλλίζω", που σημαίνει κουνώ τα πόδια μου, πηδώ, χορεύω. Από το βαλλίζω προέρχεται το λατινικό ballo (χορός), το αγγλικό ball (μπάλα ή μπάλλα, σφαίρα, τόπι, χοροεσπερίδα), τα ιταλικά ballare και balletto (αντιδάνειο για το χορόδραμα), τα γαλλικά ballet, ballade και valse, το γερμανικό walzer (ο χορός βαλς) κτλ. Κάθε φορά λοιπόν που χορεύουμε ή παίζουμε μπάλα, να θυμούμαστε πως οι Ευρωπαίοι τίμησαν και κράτησαν την ορθογραφία των παραγώγων του ελληνικού ρήματος βαλλίζω με δύο λάμδα.
Από τη "χλαίνα" και "χλαίνη" προέκυψε το λατινικό laena και ακολούθως τα γαλλικά, ιταλικά και ισπανικά laine και lana (μαλλί), τα lainage, lanagio και lanar (μάλλινο ύφασμα), τα lainerie και laneria (εριουργία) κ.τ.λ. Επομένως, όταν η Ελληνίδα "λαναρίζει" μεταχειρίζεται αντιδάνειο. Η λέξη χλαίνα (χειμερινός μάλλινος, χονδρός επενδύτης) είναι πανάρχαια ομηρική. Στην Οδύσσεια αναφέρεται: "... επί χλαίναν βάλε κοιμηθέντι", και 30 αιώνες αργότερα ένας Έλληνας στρατιώτης έγραφε στο ημερολόγιό του, μέσα στη λαίλαπα του αλβανικού μετώπου (7-1-1941), το ίδιο πράγμα: "Βάλαμε τη χλαίνη και κοιμηθήκαμε".

Τα τελευταία χρόνια η ένδοξη ελληνική χλαίνη αντικαταστάθηκε από το "τζάκετ". Η ελληνική ψευτοκουλτούρα μας βοηθάει να ξεπεράσουμε τα επάρατα συμπλέγματα του ρατσισμού και σοβινισμού (προφανώς εννοούν τη φιλοπατρία), προκειμένου να γίνουμε καλά και υπάκουα παιδιά, ώστε να μη μας μαλώνουν οι "μεγά-λοι" και τα φερέφωνά τους. Οι περισσότεροι λαοί, παρά την πενιχρή πολιτιστική τους κληρονομιά, πασχίζουν με κάθε τρόπο να προβάλλουν κάτι από αυτό που διαθέτουν, και καλά κάνουν. Αντίθετα, εμείς καλλιεργούμε συστηματικά, κάτω από το σύμπλεγμα του ραγιαδισμού και της συμπαρομαρτούσας ξενομανίας, την υποβάθμιση, τον ακροτηριασμό και το χλευασμό της κληρονομιάς μας.
Οι ξένοι οι οποίοι χρησιμοποιούν στο λόγο τους ελληνικές λέξεις, θεωρούνται ως άτομα με υψηλή πνευματική καλλιέργεια. Στη χώρα μας, αντίθετα, γίνεται προσπάθεια για "κοινωνική αναβάθμιση" μέσω ξενισμών, με τη δικαιολογία ότι δεν έχουμε κατάλληλες λέξεις! Από λεξιπενία όμως δεν πάσχει η ελληνική γλώσσα αλλά οι Έλληνες αδιάβαστοι και ανημέρωτοι χρήστες της. Η γλώσσα μας διασώθηκε μέσα από 400 χρόνια σκλαβιάς και σκοταδισμού, και κινδυνεύει τώρα σε περίοδο ελευθερίας και δημοκρατίας. Ευτυχώς, υπάρχουν ακόμη μερικοί γνωστικοί γονείς και δάσκαλοι, οι οποίοι αντιλαμβάνονται περί τίνος πρόκειται και πράττουν αναλόγως.

Ύστερα από δυο μέρες πήρα τις σημειώσεις μου και πήγα, με επιχειρήματα πλέον, να αντιμετωπίσω τον νεαρό εκείνο και αναιδή υπάλληλο, αλλά δεν τον βρήκα εκεί. Οι συνεργάτες του με πληροφόρησαν ότι ο εν λόγω σπούδασε σε παιδαγωγική ακαδημία των Σκοπίων και την προηγούμενη μέρα ήρθε ο διορισμός του στο ελληνικό δημόσιο! Έμαθα πως είναι ένας από αυτούς που έγραψαν πολλά φαιδρά πράγματα, παρά την υψηλή βαθμολογία που απολάμβανε από τους διορισμένους στο Λύκειο καθηγητές του.Παρουσιάζω μερικά παραδείγματα: "Οκτώμβριος", "κατ' όλη τη διάρκεια", "κάθετε", "μεταβάλονται", "δαπανεί" κ.ά. Αυτός ο άνθρωπος εξακολουθεί να πληρώνεται από το ελληνικό δημόσιο για να "διαπλάθει" το πνεύμα των ελληνοπαίδων.
Όλα αυτά με στενοχωρούν, με κάνουν να λυπούμαι και να αναφωνώ μαζί με τον ποιητή Σεφέρη: "Η Ελλάδα με πληγώνει" ή μάλλον "Οι Νεοέλληνες με πληγώνουν".
Του ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΤΖΗΜΑΚΑ

Ο Χρυσόστομος Τζημάκας , γιατρός και καθηγητής του Παν/μίου Αθηνών,  
συνέγραψε περισσότερες από 150 επιστημονικές εργασίες και συνέβαλε στην οργάνωση 7 ελληνικών και διεθνών συνεδρίων. Δημιούργησε πλήθος διδακτικών αρχείων και οπτικοακουστικών μέσων διδασκαλίας, καθώς επίσης 11 επιστημονικές ταινίες, εκ των οποίων η μια  επιλέχθηκε για τη Διεθνή Ταινιοθήκη Επιστημονικών Ταινιών.
Δημοσίευσε πολλά λογοτεχνικά άρθρα και δοκίμια με λαογραφικό, ιστορικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο. Ασχολήθηκε με την καλλιτεχνική αρχιτεκτονική μακέτα, τη ζωγραφική και τη φωτογραφία. Πέθανε το 2009.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ)

Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (PROJECT) ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ

Λάθη που πρέπει να αποφεύγουμε όταν γράφουμε έκθεση