ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Με αφορμή την συνεξέταση Γλώσσας -Λογοτεχνίας, ανατρέχουμε σε παλαιότερα θέματα Πανελλαδικών στο μάθημα της λογοτεχνίας.

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2012

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 

Κωνσταντίνος Καβάφης: Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου  ποιητού εν Κομμαγηνή˙ 595 μ.Χ.

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.

Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάπως ξέρεις από φάρμακα˙

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. —

Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάμνουνε—για λίγο—να μη νοιώθεται η πληγή.

(1921)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. Τρία από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι η πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και η χρήση συμβόλων. Για το κάθε ένα από τα παραπάνω γνωρίσματα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε.

Μονάδες 15

Β1. Στο ποίημα, σύμφωνα με τον Στέφανο Διαλησμά, «έχουμε ένα δυσανάλογα μεγάλο τίτλο (με προσεκτικά τοποθετημένη στίξη, ώστε να προβάλλει τα μέρη από τα οποία απαρτίζεται) που υποστηρίζει και συμπληρώνει ποικιλοτρόπως το ποίημα».

Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη αιτιολογώντας τη συγκεκριμένη επιλογή του τίτλου από τον ποιητή.

Μονάδες 20

Β2. Να επισημάνετε στο ποίημα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα (μονάδες 8) και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους (μονάδες 12). 

Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων:

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάπως ξέρεις από φάρμακα˙

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Κ. Καβάφη Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου  ποιητού εν Κομμαγηνή˙ 595 μ.Χ., με το παρακάτω ποίημα του Τ. Λειβαδίτη Αυτοβιογραφία, εντοπίζοντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο ποιημάτων.

Μονάδες 20 

Τάσος Λειβαδίτης

Αυτοβιογραφία

  

Άνθρωποι που δε γνώρισα ποτέ μού δώσαν το αίμα μου και τ’ όνομά μου

στην ηλικία μου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα

μια κίνηση πάντα σα νά’ θελα να προφυλαχτώ από’ να χτύπημα

δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα

για ν’ αρπαχτώ απ’ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας,

η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ’ το αυριανό μου τίποτα

κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου

εκτός απ’ τον ίδιο μου τον πόνο –είμαι εδώ, ανάμεσά σας, κι ολομόναχος,

κ’ η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις ύστερ’ από χρόνια,

όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα.

Επάγγελμά μου: το ακατόρθωτο.

Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, Αθήνα (Εκδόσεις Κέδρος, 2003, σ. 429.)

Οι ενδεικτικές απαντήσεις που έδωσε η Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων

Α1.  Πεζολογία: 

καθημερινό λεξιλόγιο (κάπως ξέρεις...)

ανισοσύλλαβος στίχος

ανισόστιχες στροφές

απουσία ομοιοκαταληξίας

Ιδιότυπη γλώσσα  

ιδιωματισμοί (κάμνουνε)

λόγιες λέξεις (είς σε, Ποιήσεως, του άλγους, έν Φαντασία καί Λόγω, κ.ά.)

Σύμβολα:

φάρμακα, μαχαίρι, πληγή, κ.ά.

Β1. Ο  μακροσκελής  τίτλος σε  σχέση  με  το  ποίημα  δίνει την εντύπωση κάποιας ιστορικότητας. Χωρίζεται με την άνω τελεία σε δύο άνισα μέρη:

Το α' μέρος πληροφορεί:

για το συναίσθημα ενός προσώπου

 για το πρόσωπο: Ιάσων Κλεάνδρου

για την ιδιότητα του πρόσωπου: ποιητής

για το χώρο: Κομμαγηνή

To β' μέρος υποστηρίζει, συμπληρώνει και. δίνει έμφαση στην εποχή των ανακατατάξεων

Με τον τίτλο ο ποιητής αποδίδει το συναίσθημα στον ανύπαρκτο Ιάσωνα:                                       

1) για να μην ομολογήσει την προσωπική θλίψη,                                                                         

2) για να προσδώσει διαχρονικότητα στη θλίψη από τη γήρανση και τον ιαματικό χαρακτήρα της τέχνης,                                                                                                                                

3) για να αποστασιοποιηθεί από το προσωπικό του βίωμα και να το περιγράψει αντικειμενικά,                     

 4) για να το συγκεκριμε­νοποιήσει αποδίδοντας το σε επώνυμο πρόσωπο και μάλιστα ομότεχνο,                        

5) για να σχολιάσει την εποχή του ανατρέχοντας στο παρελθόν,                                      

6) για να απαλλάξει τη λέξη «μελαγχολία» από τις ρομαντικές και συμβολιστικές υπερβολές.

Β2.

α' ενικό πρόσωπο

εξομολογητικός χαρακτήρας

β ενικό πρόσωπο: θεατρικότητα

μεταφορές (πληγή,  μαχαίρι,  κ.ά.):  υπαινικτική απόδοση του πόνου

προσωποποίηση (Ποιήσεως, Φαντασία, Λόγω): θεοποίηση, μαγικές ιδιότητες, έμφαση

αναστροφή και υπερβατό (νάρκης του άλγους δοκιμές): έμφαση στην νάρκωση του πόνου

 υπαλλαγή (φριχτό μαχαίρι αντί φριχτή  πληγή): έμφαση στην καταλυτική δύναμη της φθοράς του χρόνου

επανάληψη   λέξεων  (πληγή   και  μαχαίρι):   επίταση   του πόνο

επανάληψη του δευτέρου στίχου στον έβδομο για έμφαση.

Γ1

 Απόγνωση του ποιητικού υποκειμένου

Προσφυγή στην προσωποποιημένη τέχνη και αιτιολόγηση της

Τα ιαματικά φάρμακα: αμφίσημη λέξη - φαρμάκια

Τα μέσα της ποιήσεως: Φαντασία, Λόγος

Μείωση της απολυτότητας των απόψεων.

Δ1 ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

 Ποιήματα για την ποίηση.

Ο εξομολογητικός χαρακτήρα

Η βιωματικότητα

Η φθορά του χρόνου (τό γήρασμα του σώματος     στην ηλικία μου χιονίζει .., )

Ο πόνος (πληγή από φριχτό ... , τον πόνο)          

Οι ιατρικοί όροι (φάρμακα, επίδεσμοι)    

Η άμυνα απέναντι στη φθορά (εις σε προστρέχω, ..., σά να΄θελα να προφυλαχτώ ...)

Η μοναξιά και η απόγνωση (Δεν εχω εγκαρτέρησι καμιά, ανάμεσα σας κι ολομόναχος)

Η επιδίωξη των δημιουργών (νεότητα και υστεροφημία, αιωνιότητα και ακατόρθωτο)

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Αφηγητής: προσωπείο ( στον Καβάφη)- αυτοβιογραφικός (Λειβαδίτης)

Πρόσωπα: στη «Μελαγχολία..,» το ποιητικό  υποκείμενο διαλέγεται    με την Ποίηση, στην «Αυτοβιογραφία» με τους     πολλούς

Στη   «Μελαγχολία...»   προσωποποιούνται   έννοιες,   στην      «Αυτοβιογραφία» τα πρόσωπα είναι υπαρκτά

Το    ποιητικό    υποκείμενο    στη    "Μελαγχολία"    δεν παραιτείται από τη ζωή, ενώ στην «Αυτοβιογραφία» την     απαρνιέται (αναχωρητής)

Επίσης στη «Μελαγχολία...» η ποίηση παρουσιάζεται ως  χρήσιμη, ενώ αυτό δεν συμβαίνει στην «Αυτοβιογραφία».